اثرات فلزات سنگین بر بدن انسان

 

یکی از نگرانی هایی که در سال های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، مسئله آلودگی و مسمومیت انسان با قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین می باشد. فلزات سنگین عمدتا ترکیباتی سمّی هستند که بدن به سختی قادر است تنها مقدار کمی از آن ها را دفع کند و تجمع مقادیر بیشتر آن عوارض خطرناکی را به دنبال دارد. فلزات سنگین از طرق مختلف مانند مصرف مواد غذائی، تنفس هوای آلوده و تماس با آب و خاک آلوده وارد بدن انسان می شوند. در حالت کلی علائم و نشانه های فردی که در معرض فلزات سنگین قرار می گیرد بستگی به نوع فلز سنگین، نوع و میزان تماس، سن فرد و وضعیت سلامت آن شخص دارد.

عوارض فلزات سنگین در بدن انسان

هنگامی که مقدار بالای فلزات سنگین وارد بدن شود، با تجمع در کلیه، کبد، استخوان و مغز موجب ایجاد اختلال در کارکرد آن بخش از بدن می شوند. برخی فلزات سنگین سرطان زا هستند و برخی تنها توانایی بدن درتولید سلول قرمز و سفید را تحت تاثیر قرار می دهند. در واقع هر فلز سنگین بر روی بخش یا بخش هایی از بدن اثرگذاری دارد. برای مثال یک فلز سنگین ممکن است از راه تماس با پوست هیچگونه عوارض جانبی ایجاد نکند، حتی هنگامی که بلعیده شود مضرات جدی نداشته باشد، اما تنفس بخار آن فلز سنگین و سمّی موجب آسیب شدید به ریه شود.
برخی فلزات سنگین سمّیت بیشتری دارند و حتی برخی اشکال از ترکیبات فلزات سنگین خطرناکتر ازسایر شکل های آن هستند. به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض یک ترکیب معدنی از فلزسنگین در مقایسه با فرم آلی آن به دلیل خواص و ویژگی های متفاوتی که دارد، اثرات متفاوتی نیز به دنبال خواهد داشت. دستگاه جذب اتمی از تجهیزاتی است که به طور معمول در آزمایشگاه های آنالیز و پاتوبیولوژی ها جهت اندازه گیری فلزات سنگین در مواد و نمونه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

عوارض فلزات سنگین در کودکان

بیشترین اثرات نامطلوب فلزات سنگین بر روی جنین و کودکان می باشد و این گروه سنی بیشترین ریسک قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین را متحمل می شوند. از جمله مضرات قرار گرفتن کودکان و جنین حتی در مقادیر کم فلزات سنگین، می توان به کاهش رشد ذهنی و جسمی آن ها و آسیب بر مغز و اندام های آن ها اشاره کرد. برخی فلزات سنگین به طور مستقیم از مادر به جنین منتقل شده و برخی از راه شیر مادر وارد بدن نوزاد می شوند.

روش های تشخیص فلزات سنگین در بدن

برای اندازه گیری فلزات سنگین در بدن می توان برخی مایعات بیولوژیکی بدن مانند ادرار، خون، سرم و یا حتی برخی بافت های بدن و یا مو و ناخن را تحت آزمایش قرار داد. برخی عناصر فلزات سنگین فقط در نوع خاصی از مایعات بیولوژیکی بدن قابل تشخیص می باشد. برای مثال متیل جیوه، ترکیب آلی که از طریق مصرف ماهی آلوده به بدن منتقل می شود، فقط در خون قابل رویت می باشد و در ادرار تشخیص و اندازه گیری دقیق آن ممکن نیست. اثر فلزات سنگین در مو و ناخن معمولا در گذر زمان مشخص می شود و برای بررسی مواردی که اخیرا وارد بدن گردیده مناسب نمی باشند. برای آنالیز بافت های بدن نیز معمولا بیوپسی بافت مورد نظر در آزمایشگاه استفاده می شود.
علاوه بر دستگاه طیف سنج Atomic Absorption که در بالا به آن اشاره شد، دستگاه آنالیز آزمایشگاهی طیف سنج جرمی پلاسمای جفت شده القایی یا اصطلاحا دستگاه ICP-MS نیز با دقت و حساسیت بالا و به طور همزمان قادر به اندازه گیری عناصر فلزات سنگین در نمونه های آزمایشگاهی مختلف می باشد.

آزمایش عناصر فلزات سنگین در بدن

با توجه به نوع علائم و امکانات حال حاضر و تشخیص پزشک معمولا هر آزمایشگاهی نوعی از فلزات سنگین و سمّی را مورد آنالیز با دستگاه جذب اتمی و دستگاه ICP-MS قرار می دهد. تعدادی از رایج ترین عناصر فلزات سنگین که در آزمایشات بدن به طور معمول تحت آنالیز قرار می گیرند سرب Pb، جیوه Hg، آرسنیک As و کادمیم Cd می باشند. علاوه بر آن، عناصر آهن Fe، مس Cu، سلنیم Se، مولیبدن Mo و روی Zn که مقادیر کم آن در بدن برای بهبود عملکرد طبیعی بدن لازم است اما مقادیر بالای آنها با علائم سمّیت همراه است نیز مورد آنالیز و اندازه گیری در آزمایشگاه های تشخیص طبی قرار می گیرند.

لازم به ذکر است که برای استفاده از دستگاه Atomic Absorption و یا دستگاه ICP-MS نمونه حتما بایستی در فاز مایع باشد. برای آنالیز نمونه های جامد در آزمایشگاه لازم است یک مرحله آماده سازی، هضم و تبدیل نمونه مایع به محلول با دستگاه هاضم مایکروویو Microwave Digestion انجام پذیرد.

شرکت ری نور آزما نماینده فروش تجهیزات آزمایشگاهی در ایران با کادری مجرب آمادگی خود را جهت هرگونه خدمات مشاوره و فروش در زمینه تجهیزات آنالیتیکال و عمومی آزمایشگاهی از جمله انواع اسپکترومتر جذب اتمی و طیف سنج جرمی پلاسمای جفت شده القایی یا دستگاه ICP-MS اعلام می دارد.